Ontwerpen doe je niet meer zonder aan duurzaamheid te denken

Plastic is het nieuw ivoor. Bepaalde soorten plastic die niet gerecycled kunnen worden, zoals polystyreen, zullen ooit opraken en daardoor schaars en dus kostbaar worden. Dan wordt plastic een bedreigde grondstof, zoals er ook bedreigde diersoorten zijn.

Dat idee heeft ontwerper Théophile Blandet ertoe gebracht een wandkastje van niet-recyclebaar plastic te maken, P.S. geheten, dat hij vorige week op de Designweek in Milaan liet zien.

Dit was het jaar van het anti-design: niet het product maar het idee staat centraal. Niet nóg meer spullen produceren, alstublieft, maar oplossingen aandragen voor de grote problemen in de wereld. Zo presenteerde meubelfabrikant Hans Lensvelt zich met een expositie getiteld Nothing new. Daarvoor kocht hij meubels van zijn eigen merk terug via eBay en Marktplaats, stoffeerde ze opnieuw en zette ze neer met kunstinstallaties erop – waardoor ze haast niet opvallen. De Design Academy in Eindhoven benadrukte zijn afstand tot commercieel design door zijn project Not for sale te noemen. Een showroom was er al helemaal niet, de afzonderlijke inzendingen waren ‘embedded’ in onder andere de markt, de drankwinkel, de ijzerwarenwinkel en de krantenkiosk in een volksbuurt van Milaan.

Op opvallend veel plekken was te zien hoezeer ontwerpers bezig zijn met hergebruik en met materialen die we normaliter als afval beschouwen. Koeienmagen bijvoorbeeld. Naast een slagersstal op de Mercato Communale hing Design Academy-studente Billie van Katwijk gelooide vellen op, als lappen leer. Het zijn de drie magen van de koe, waarvan ze ook vier designertassen heeft gemaakt.

Bedachte aardewerksoort

Van de 250 miljard kilo plastic die per jaar wereldwijd wordt geproduceerd, duikt heel veel snel weer op als afval. In het beste geval op stortplaatsen, maar ook op stranden, in waterwegen en de oceaan.

Blandet is een van de tien ontwerpers die op de expositie Mutant Matter van ontwerpcollectief Dutch Invertuals werk laten zien dat gemaakt is van zowel bestaande materialen – plastic, glasvezel, aardewerk - als van speculatieve. Dat zijn materialen die zouden kunnen ontstaan nu we leven in het tijdperk van de Antropoceen, waarin mens en natuur steeds meer in elkaar overvloeien. De Israëlische Shahar Livne maakt objecten van een door haar bedacht soort aardewerk van de toekomst. Daarin zijn kleurige kunststoffen deeltjes al helemaal tot in de fossiele lagen doorgedrongen. Net als Blandet stelt ze een toekomst voor waarin kunststof – net als brandstof – gewonnen en ontgonnen moet worden.

Lees ook: Hoe je kratten en bloembakken maakt uit plastic prut

In de beroemde galerie met weelderige binnentuin die ze in 2002 opende loopt Rossana Orlandi, grande dame van het avantgarde Italiaanse design, zichtbaar van de drukte te genieten. Ze draagt een kleurige kimono en een enorme witte zonnebril. Ze biedt plaats aan een groot aantal ontwerpen – en dus ideeën, en materialen – maar ze heeft ook net een nieuw initiatief gelanceerd: schuldvrij plastic. Deze maand nog komt de site guiltlessplastic.com online, dit najaar looft ze een prijs uit voor ontwerpen van gerecycled plastic.

Er zal veel zijn om uit te kiezen, onder andere lampen van petflessen van de Spanjaard Alvaro Catalán de Ocon en de 3D-geprinte kunststoffen stoelen van Dirk van der Kooij, die beide tijdens de Designweek in de galerie te zien zijn. „Mensen vinden kunststof vreselijk”, zei Orlandi tegen designblog Dezeen. „Maar tegelijkertijd is het heel interessant, want als je het hergebruikt kun je er ongelofelijke dingen meedoen, van industriële toepassing tot kunstwerken.”

Gordijnen uit petflessen

Die mogelijkheden zijn niet alleen conceptueel, zoals bij Dutch Invertuals, maar leiden ook tot bruikbare en aantrekkelijke producten. Elk jaar organiseert het tijdschrift Wallpaper in Milaan de expositie Handmade, waar ideeën en materialen in luxe, vaak unieke ambachtelijke ontwerpen worden vertaald. Een ervan is dit jaar een hebzucht opwekkend cobaltblauw kleed, geweven van garen gewonnen uit petflessen.

De Salone del Mobile in Milaan vormt een jaarlijks hoogtepunt voor de designindustrie. NRC ging op pad met een stel jonge Nederlandse designers en het gevestigde Nederlandse merk Moooi.

Op expositie Masterly brengt samensteller Nicole Uniquole elk jaar een groot aantal Nederlandse ontwerpers bijeen in het hysterisch gedecoreerde Palazzo Turati. Ook de in 1923 opgerichte weverij De Ploeg is aanwezig. Onder de naam Sea toont het bedrijf gordijnstof die is gemaakt van plastic flessen die van de stranden van Brazilië zijn geraapt. Op een video in de stand zwaaien de rapers – uitgerust met handschoenen, vuilniszakken en T-shirts van de sponsor – naar de camera. „Plastic als afval heeft het nadeel dat het haast niet vergaat”, zegt de vertegenwoordiger van De Ploeg. „Maar als het tot gordijnstof is verwerkt, is het een voordeel dat het onverslijtbaar en duurzaam is.”

Plastic opvissen als bedrijfsuitje

Van concept naar product naar business model. Zeven jaar geleden besloot Marius Smit uit de wereld van de marketing te stappen en iets te doen waar de wereld beter van wordt. Dat is Plastic Whale geworden, een bedrijf dat zwerfplastic uit de Amsterdamse grachten verzamelt en tot boten en sinds twee maanden ook tot meubels verwerkt.

Op de expositie Design language, samengesteld door de Nederlandse curator David Heldt, liet Smit zijn nieuwste producten zien: lampen en akoestische panelen, maar ook stoelen en een vergadertafel bekleed met petflessenvilt en in de tafel een kern van petflessenschuim.

„Het begon met het idee om een boot te bouwen van gerecyclede flessen die uit de grachten waren opgevist”, zegt Smit. „De eerste heb ik op de Hiswa gepresenteerd en die was meteen een hit. Nu hebben we negen boten – en negen sponsors.”

Hoeveel flessen heb je nodig voor een boot? „Tussen de vijf- en de zevenduizend.” Dat vissen doet Plastic Whale niet zelf, bedrijven zijn graag bereid te betalen voor een visexpeditie als bedrijfsuitje – er hebben er al zo’n 250 meegedaan.

Lees ook het interview met Joris Laarman: ‘We zouden een ministerie van Toekomst moeten hebben’

Het bedrijf groeide, de lunchtafel werd te klein. Het idee ontstond om een grote vergadertafel van datzelfde petschuim te maken, naar een ontwerp van Lama Concept en geproduceerd door kantoormeubelenfabrikant Vepa. „Veel bedrijven zijn bezig met duurzaamheid, circulariteit, de plastic soep – en ook zij hebben meubels nodig.” Tot hun klanten rekenen ze intussen het ministerie van Infrastructuur en Milieu, verzekeraar Nationale Nederlanden en frisdrankproducent Vrumona. „Mensen zijn blij verrast zijn dat je met afval zoiets moois kunt maken. En als je iets mooi vindt, wil je het lang houden.”